Bibliografia: Ewoluowanie etosu rycerskiego w literaturze rożnych epok. Omów problem w oparciu o analize wybranych utworów

Temat: „Omów etos rycerski na podstawie literatury różnych epok”

I. Literatura podmiotu

1. „Pieśń o Rolandzie”, tłum. Tadeusz Żeleński – Boy, Kraków 2001
2. Pasek, J. Ch. „Pamiętniki”, Warszawa 1952
3. Servantes, M. „Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy”, Kraków 2007
4. Sienkiewicz H. „Potop”, Warszawa 1991
5. Sienkiewicz H. „Krzyżacy”, Kraków 2006

II. Literatura przedmiotu

1. Baker, A. „Rycerstwo średniowiecznej Europy”, Warszawa 2004
2. Sapkowski, A. „Świat króla Artura”, Warszawa 1995
3. Zakrzewski, L. „Ethos rycerski w dawnej i współczesnej wojnie”, Warszawa 2004

Plan ramowy: Ewoluowanie etosu rycerskiego w literaturze rożnych epok. Omów problem w oparciu o analize wybranych utworów

1. Wstęp
* Opis etosu rycerskiego oraz cech idealnego rycerza.
* Pochodzenie etosu rycerskiego już ze starożytnej Grecji, uszlachetnienie go przez Kościół Katolicki.
2. Przedstawienie lektur
* „Pieśń o Rolandzie”
- chansons de geste
- Roland jako rycerz dumny, odważny, waleczny, lojalny, oddany Bogu
* „Krzyżacy”
- Zbyszko z Bogdańca - "siła Herculesa". Jest niecierpliwy i drażliwy, jednak wtedy były to cechy pozytywne.
- Rycerze krzyżaccy - źli, bezwzględni, okrutni, chciwi, podstępni, a także tchórzliwi, hipokryci, kłamcy. Są to cechy przeciwne do cech, którymi powinnien się charakteryzować rycerz.
* „Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy”
- parodia etosu rycerskiego
* „Pamiętniki”
* „Potop”
- Kmicic
- Zagłoba
3. Wnioski
* Brak etosu rycerskiego w Polsce wczesnego średniowiecza, spowodowany brakiem rycerstwa jako takiego.
* Etos rycerski literatury późnego średniowiecza oraz renesansu jest podobny w Polsce i w reszcie Europy.
* W baroku w Polsce etos rycerski cały czas istnieje i kwitnie, a tymczasem w reszcie Europy zanika, czy wręcz jako archaizm jest wyśmiewany.

Temat maturalny: Ewoluowanie etosu rycerskiego w literaturze rożnych epok. Omów problem w oparciu o analize wybranych utworów

„Ewoluowanie etosu rycerskiego w literaturze rożnych epok. Omów problem w oparciu o analize wybranych utworów”

Etos rycerski jest to zespoł wartości powszechnie przyjętych i akceptowanych przez uczestników kultury rycerskiej. Stanowił zbiór norm, które ustalały się przez wieki i wyznaczały wzorzec osobowy idealnego rycerza. Etos w dużym stopniu wpływał też na tożsamość klasową rycerstwa i określał jego ogólny styl życia. Był on potrzebny po to, by odróżnić członków klasy rycerskiej od chłopów i mieszczaństwa, oraz gwarantował lojalnośc wobec suwerena. Wywodził się już ze starożytnej Grecji. Początkowo był on brutalny i hołdujący wartościom takim jak siła fizyczna, duma, czy odwaga. Dopiero później zaczął on ewoluować, dzięki kolosalnemu wpływowi Kościołu Katolickiego. Kościół uszlachetnił etos, wprowadzając do niego wartości typowo chrześcijańskie, takie jak: miłość do Boga, współwyznawców, walka w obronie wiary oraz pośrednio także etyke walki. Społeczeństwo średniowieczne cechowało się podziałem społeczeństwa według tak zwanej drabiny feudalnej. Tworzyła ona sieć zależności hierarchicznych przypominającą piramidę. Przez wieki zapewniała ona stabilność społeczną i gospodardczą i była powszechnie przyjętą normą spoleczna. Najniższą warstwą było chłopstwo – najliczniejsze i jednocześnie posiadające najmniej praw. Następnie mieszczaństwo, potem duchowieństwo i rycerstwo. Na samym szczycie znajdował się król. Taki system, mimo że niesprawiedliwy, sprawiał, że relacje między klasowe były jasne dla wszystkich. Etos zapewniał elitarność grupy rycerskiej i plasował ją bardzo wysoko w hierarchii społecznej.

Pierwszą postacią, którą chciałbym przestawić jest Roland z utworu „Pieśń o Rolandzie”, przedstawiają wydarzenia z epoki wczesnego średniowiecza. Opisana jest w niej historia wyprawy Karola Wielkiego na Hiszpanie. Roland jest ulubieńcem króla, w wyprawie pełni funkcję dowódcy straży tylniej. Na skutek zdrady Ganeleona, jego oddział zostaje otoczony przez armię Saracenów. Mimo możliwości wezwania pomocy głównych sił, uniesiony honorem Roland postnwia bohatersko walczyć do ostatniej kropli krwi, próbując zapewnić spokojny przemarsz głównych sił króla. Jest to dowodem na to, że dla średniowiecznego rycerza, najważniejszymi cechami charakteru są: odwaga, waleczność, poświęcejnie, a tkże lojalność wobec władcy i ojczyzny, wleczność (doskonale włada Durandalem). Ukazane jest to w szczególności w momencie jego śmierci, gdy się modli do Boga i wspomina swojego władce. Posiada on także negatywne cechy średniowiecznego rycerza, takie jak: gwłtowność, mściwość, pycha („Pyszniejszy jest od lwa lub leoparda”).

Kolejnym bohaterem, którego przedstawię jest Zbyszko z Bogdańca w utworze „Krzyżacy” H. Sienkiewicza, przedstawiającym wydarzenia z późnego średniowiecza. Postać ta posiada, podobnie jak poprzednik, cechy idealnego rycerza. Zgodnie ze średniowiecznymi prawidłami pisania o tego typu bohaterach, miał on „siłe Herculesa” już od małego. Sienkiewicz napisał, że w wieku lat dwunastu potrafił wyciskać żywice z drzewa ściskająć je gołymi rękami. Przez większą część powieści pozostaje podrostkiem. Jest jeszcze niecierpliwy, rwie się do walki przy każdej okazji i jest dość drażliwy. W stricte średniowiecznym etosie rycerskim jednakże takie zachowania są całkowicie dopuszczalne, czy wręcz odbierane pozytywnie.
W kontekście „Krzyżaków” Sienkiewicza warto także wspomnieć o rycerzach krzyżackich, którzy zostali przedstawieni bardzo negatywnie. Są źli, bezwzględni, okrutni, chciwi, podstępni, a także tchórzliwi. Są także hipokrytami oraz kłamcami - w imię Boga popełniają największe grzechy. Jest to dość nietypowy obraz średniowiecznego rycerstwa, ponieważ zawiera w sobie wszystkie cechy których prawdziwy rycerz powinnien się wystrzegać i przypomina raczej literacki obraz pogan z którymi walczyli rycerze w czasach krucjat, niż samych rycerzy.

Kolejnym utworem którym chciałbym się zająć jest „Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manchy”, napisana w latach 1605-1615. Przez wielu znawców literatury, jest ona uważana za pierwszą powieść nowożytną, wyśmiewającą parenetyzm średniowiecznego rycerza.
Tytułowy Don Kichote jest błędnym rycerzem, który wierząc w dawne ideały etosu rycerskiego chce wyruszyć w świat w poszukiwaniu przygód, obrony uciśnionych oraz zdobycia serca swojej wybranki. Niestety jego wyprawy są ukazane w taki sposób, że tylko on jeszcze wierzy w takie ideały rycerskości, a dla otoczenia są one już tylko archaiczne, budzące żal, czy wręcz komiczne.

Kolejnymi utworami które chciałbym przedstawić są dwa bardzo charakterystyczne utwory polskiego baroku, czyli niepowtarzalnego nigdzie indziej na świecie sarmatyzmu - „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska z lat 1655-1688, oraz „Potop” Henryka Sienkiewicza, który napisany wprawdzie został dopiero w XIX wieku, lecz jego napisanie zostało poprzedzone dokładnymi studiami epoki, w której ta powieść historyczna została osadzona.
Jan Chryzostom Pasek w swoich „Pamiętnikach” ukazuje obraz szlachcica polskiego, jako wzorowego patriote oraz żołnierza, cieszącego się szacunkiem zarówno swoich przełożonych, jak i poddanych. Jednak w przeciwieństwie do średniowiecznych rycerzy, nie walczy on czysto bezinteresownie, lecz także dba o swóje własne łupy z wypraw wojennych, a jego męstwo w boju pochodzi z jego ambicji oraz chęci wykazania się przed swoimi towarzyszami. Jest świetnym kompanem oraz posiada wielki temperament nie tylko w boju, ale także w karczmie. Jest osobą bardzo religijną, jednak traktująca wiarę bardzo powierzchownie, w takim materialnym sensie.
Również w „Potopie” polska szlachta jest przedstawiona w pozytywnym świetle. Przykładem może być Zagłoba – typowy sarmata, anegdociarz, orrator, wprawdzie samochwała czy wręcz konfabulator, lecz jednak dobroduszny, a gdy trzeba w boju, odważny. Drugim ciekawym szlachcicem przedstawionym w „Potopie” jest Kmicic. Hulaka, banita, infamis, jednak gorący patriota. Na początku powieści sprowadzany na złą drogę przez grupę towarzyszy, podobnych mu infamisów, robi wiele złego, chołduje zemście i rozboją, jest typowym przykładem polskiego szlachcica-banity o ogromnym temperamencie i kawalerskiej fantazji, takiego typowego „towarzysza z czarną szablą u boku” Później Kmicic nawraca się na dobrą drogę, staje gorliwym obrońcom ojczyzny oraz króla, oraz uosobnieniem cnót rycerskich. Daje się także poznać jako człowiek o ogromnej odwadze i doświadczeniu wojennym, co widać bardzo wyraźnie na przykład podczas obrony Częstochowy.

Podsumowując, najciekawszym elementem ewolucji etosu rycerskiego, jest porównanie epok średniowiecza oraz baroku w kontekście różnic pomiędzy wzorcami europejskimi, a Polskimi. We wczesnym średniowieczu, gdy na zachodzie Europy królują chanson de geste, czyli „pieśni o czynie”, w Polsce nie istnieje żaden ich odpowiednik, powodem czego jest brak wyraźnej klasy rycerskiej w Polsce, gdyż wojskowość za czasów pierwszych Piastów opierała się na drużynach poszczególnych władców, bez żadnej wyraźnej klasy społecznej wojowników. Dopiero w połowie średniowiecza zaczyna się w Polsce wykształcać wyraźna klasa rycerska (szlachty), co widać już w „Krzyżakach” Sienkiewicza. Najciekawszą jednak rozbieżnością pomiędzy resztą Europy, a Rzeczypospolitą jest XVII wiek. W zachodniej literaturze zaczyna się traktować etos rycerski jako archaizm, czy nawet temat do parodiowania, co jest spowodowane głównie zanikiem rycerstwa. Priorytetowym elementem sił zbrojnych staje się lekka, karna piechota, werbowana z klas nieuprzywilejowanych. Tymczasem w Polsce motyw rycerski nie tylko dalej trwa, ale też ciągle ewoluowuje, gdyż średnia i ciężka jazda, wywodząca się ze szlachty, dalej jest główną siła uderzeniową polskiego wojska.